Pages

Tuesday, December 18, 2007

लाङ्टाङ् क्षेत्र: इको टुरिज्मको संभावना !


धुन्चे पुग्ने अघि पहिरो जाने चर्चित ठाउ ठाडेबाट केहि समय अघि लिएको यो लाङ्टाङ्को तस्बिर हेर्दै गर्दा नया पत्रिकाको पौष ३ गतेको अँकमा प्रकाशित इको-टुरिज्मको यो लेख सान्दर्भिक लागेर त्यसको केहि अँस
शोभाकान्त
सुवेदी
संरक्षण विभागले 'इको-टुरिज्म' विकासका लागि संरक्षण कार्यक्रमलाई बढाउन सक्छ । पर्ूवाधारजन्य कार्यालयले सडक, विद्युत्, टेलिफोन, सवारी साधनको सुविधा प्रदान गर्न सक्छ । योजना आयोग र सम्बन्धित मन्त्रालयले आर्थिक विकासका दृष्टिकोणबाट पर्यटनको विकास आवश्यकता निर्धारण गर्न सक्छ । टुर अपरेटरले सम्बन्धित स्थलको सम्पूण जानकारी राखी सो क्षेत्रको सम्भावना, आवश्यकता र समस्या निर्धारण गर्न सक्छ । लगानीकताले होटल, लजलगायतका सुविधा प्रदान गर्न सक्छ । गैरसरकारी संस्थाले सम्बन्धित स्थलको स्थानीय विकासमा पर्यटनको भूमिकालाई समुदायमा लैजान सक्छ र दातृ संस्थाले समुदायको आयआर्जनको स्रोत बढाउन आवश्यक उद्यमशीलता विकासका लागि उपयुक्त विकास रणनीति, योजना, प्रशिक्षण, बजारीकरण, पर््रवर्द्धनजस्ता कार्यमा सहयोग पुर्‍याउ“छ । यी विभिन्न सरोकारवाला संस्था जसको सहकार्य वा सहभागिता 'इको-टुरिज्म' विकासका लागि अत्यन्त महत्त्वपण हुन्छ । हिमाल, पहाड र तर्राईको भूगोलले सि“गारिएको नेपाल प्राकृतिक तथा सांस्कृतिक सम्पदाको धनी मुलुक हो । जुन सम्पदामा रहेको आकर्षाकै कारण नेपाल 'इको-टुरिज्म' गतिविधिका लागि महत्त्वपूण गन्तव्यस्थल हुन पुगेको छ । नेपालको पर्यटन विकासको सुरुवातलाई हेदा प्राकृतिक सम्पदाको आकर्षाबाट नै भएको छ । नेपालको यही अद्वितीय प्राकृतिक सुन्दरता, शृखंलाबद्घ श्वेत पर्वतीय हिमशिला, भौगोलिक विविधता, सांस्कृतिक सामञ्जस्य, बहुजातीय, बहुभाषिक तथा बहुधार्मिक सामाजिक संरचना र जीवनशैलीलगायतका स्रोतले गर्दा 'इको-टुरिज्म' विकासको अविच्छिन्न स्रोत हो । संरक्षण र पर्यटन विकासका दुइ मूल उद्देश्य लिएर नेपालमा स्थापित भएका १६ संरक्षित स्थल मूलतः 'इको-टुरिज्म' विकासका मूल्य, मान्यता, र ध्येयबाट निर्देशित छन् । तापनि, विद्यमान संभावनालाई संस्थागत गर्न आवश्यक 'इको-टुरिज्म' सम्बन्धी ऐन तथा नीति निर्माण नगरिनुले नेपालको पर्यटन विकास पर्ूण्ातः परम्पराबाट माथि उठ्न सकेको छैन ।

Monday, December 17, 2007

"आकाशको ऐना "

गत भदौको पहिलो हप्ता लिएको गोसाईकुण्डको तस्बिर हेर्दा लाग्छ , यसले आकाश छुन खोज्दैछ । चार हजार मीटर माथि रहेको यस कुण्डमा झण्डै २५ हजार आन्तरिक पर्यटक ( तिर्थयात्री) भदौमा आएको बताइएको छ ।
के छैन त यसमा आकाशको तस्बिर!

Sunday, December 16, 2007

"पर्यटक मात्र"

केहि समय अघि लाङ्टाङ् हिमाल, रसुवा घुमेर फर्केका पर्यटकलाई त्रिसुलीमा देख्दा उनिहरु एक-आपसमा कुरा गर्दै थिए । मेरो आखा भने उनीहरुले रिजर्व गरेको बसमा लेखेको अक्षर "पर्यटक मात्र" मा पर्यो । यसरी नै आगामी सिजनमा पनि आफ्ना अरु साथीहरुलाई लाङ्टाङ्मा ल्याउन यि बिदेशीले गर्ने सानो प्रचारले देशलाई कति फाइदा पुग्ने थियो ! अनि सन् २००९ लाई नेपाल भ्रमण बर्ष मनाउने योजना साच्चै आबश्यक छ पनि ।

Monday, December 10, 2007

नेपाल देखी न्युयोर्क सम्म !

नेपालको स्याफ्रुबाट न्युयोर्कको स्वतन्त्रताको टावर बिचको तुलना गर्नु गारो कुरो हो । तर एकजना साथीले आफु न्युयोर्क जादा खिचेको यो तस्बिर च्याटमा ट्रान्सफर हुदा मलाई सानोमा स्कुलको किताबमा यही स्यामस्वेत तस्बिर पढेको याद आयो ।तर अहिले समय बदलिसक्यो- साथीहरु त्यो स्वतन्त्रताको प्रतिक तस्बिर भएको देशमा गएर पढिरहेका छन् ।
थाहा छैन , उनीहरुले लिएको बाटोले देशलाई पक्कै पनि कति फाइदा गर्ला? कमसेकम अन्तराष्ट्रिय डिग्री गरेर नेपाल फर्केपछि यतै त्यसलाई उपयोग गर्न पाए कति सुन्दर हुने थियो नि !

The Other Side of Katmandu : Langtang



By TED ROSE
Published: March 19, 2000 The New York Times

IT'S been almost 50 years since Nepal first invited Western visitors to trek its ancient trade routes, and 30 years since its capital, Katmandu, became a hippie mecca. More recently, in the wake of Jon Krakauer's best-selling book ''Into Thin Air,'' the image of the mysterious Shangri-La has suffered. Katmandu has been reduced to a polluted staging ground for mountain adventure, while the trails themselves sound as crowded as the Long Island Expressway on a summer weekend. One friend advised that I visit neighboring Bhutan instead. ''Nepal is finished,'' he told me.

My girlfriend, Rachel, and I arrived in Katmandu at the beginning of April, as the premonsoon heat began to warm up the city and the surrounding valley while clouding our view of the Himalayas. Our taxi from the airport dropped us in Thamel, the low-budget tourist section of town, which many Westerners think is all there is to Katmandu.

Even if one arrives directly from America, Thamel hardly delivers a culture shock. Signs are in English and most restaurants can deliver a generous slice of apple pie topped with a scoop of ice cream. We even checked ourselves into the Mustang Holiday Inn, although the name was apparently the only link between our quaint guest house and the international chain. To see old Katmandu, we strolled 15 minutes south through narrow dirt streets underneath dusty, ancient brick-and-wood buildings to the city's legendary Durbar Square, a motley collection of temples and pagodas clustered around Hanuman Dhoka, the old royal palace. Our guidebook had good information about the monuments of Durbar Square, but we hardly had a chance to consult it that day. Despite its historic significance, the square remains a noisy, bustling center of trade and worship for most Nepalis -- and accordingly open to all forms of traffic. (A couple of days later, a local newspaper reported that the area was in danger of losing its designation as a United Nations World Heritage Site for just this reason.) A few touts sold quick temple tours, and there were several souvenir shops, but sightseers were an afterthought here.

Just as we might have centuries ago, we moved between two lumbering elephants with their anxious owner and a steady stream of porters and farmers carrying loads of vegetables to market. The next moment we had to dodge the swerving motorcycles and trucks belching thick, sooty smoke. The pollution from the motor traffic and the omnipresent dust formed an unpleasant cocktail, and I noticed that many Nepalis resorted to wearing white dust masks as an antidote. Like most visitors, we quickly headed for the hills.


We hired a guide and a porter and embarked on a 13-day trek to the isolated Langtang Valley, a narrow strip of semiarid land sandwiched between two mountain ranges just a few miles south of Tibet. The valley was settled by Tibetan immigrants several hundred years ago, and people still reside there, surviving on a combination of subsistence farming and tourism. Langtang is hardly undiscovered, but it draws far fewer visitors than the better-known trekking regions surrounding Mount Everest and the Annapurnas.
I read that pollution had become an increasing problem in those other areas, forcing authorities to ban nonrecyclable water bottles. We were pleased to find the Langtang trails, as well as the basic accommodations along the way known as teahouses, quite clean. Visitors and residents appear to have benefited from an eco-tourism campaign designed to teach villagers everything from sanitary waste disposal to how to cook an American-style omelet.
Our trek began with an eight-hour drive from Katmandu to Dhunche (pronounced doon-chay), a sleepy town that serves as the trailhead for the region. From there, it was a three-day hike to Langtang Valley. Neither of us had any technical climbing skills and none were needed on the well-traveled main trail. Thanks to our porter, Dep, the hiking was tiring but rarely overwhelming. At first we were grateful for the company of our guide, Changba, too. He handled our negotiations over room and board and identified mountain peaks with great aplomb. When questions turned to flora and fauna, however, we quickly discovered the limits of Changba's knowledge (or perhaps it was his English). As the trip wore on, we vowed next time to keep the porter, but lose the guide.

We spent much of the first few days ascending a steep canyon just below the valley that was thickly forested with bamboo, then crossed a narrow suspension bridge over the powerful Langtang River. The entrance to the valley itself was marked by a fragrant rhododendron grove and framed by immense granite cliffs. The mountains are undoubtedly the main attraction in Langtang, but the Tibetan culture, seemingly untouched by lowland Nepalese influence, almost ended up stealing the show.


We savored our night in the village of Langtang, a medieval congregation of stone buildings covered with plain wood shingles, where the thin air at 11,500 feet mixed pleasingly with the smoke of yak dung fires. As the sun was setting, we looked out of our wooden teahouse and saw a woman herding her sheep home below the snow-covered saber-toothed peak of Langtang II.
The next day, we continued our walk up the valley to Kyangjin, essentially a group of teahouses clustered at the base of several imposing mountains. Kyangjin serves as a staging ground for day trips to nearby peaks and longer mountaineering expeditions. It also has a small Buddhist monastery, or gompa, and a Swiss-owned factory that produces yak cheese.
After hiking back down the valley, we spent three days on a side trip up its southern ridge to the holy lake of Gosainkund, which Hindus believe was created by Shiva, who receives more adoration in Nepal than any other Hindu deity. It is easy to understand the devotion to the volatile god when you are walking next to rivers that continue to carve deep canyons out of mountains rising to the sky. Gosainkund becomes the focus of worship every August when thousands of pilgrims come to the lake to honor Shiva. Our few days in and around Gosainkund provided the best views of our trek. One particularly clear morning we enjoyed a spectacular panorama of what seemed a giant Himalayan rock garden: neighboring mountain ranges dominated the foreground while faraway ridges could just be made out in the distance.
The trek gave us a different perspective on Katmandu. Out in the terraced farms of the Himalayas, the city looked less like an entry point for tourists or the polluted capital of a developing country, and more like the main trading post of a mountainous, rural region. One man we met (who spoke English -- unusual outside of Katmandu) told us that when he was young his father had to hike 21 days to reach Katmandu and trade his goods in its markets. These days, the man hikes eight hours to the nearest road and catches a bus to the capital. We returned to the city refreshed, and I was ready to give it another chance.


I ROSE early our first morning and walked back to Durbar Square just as the sun peeked through the thin clouds over the royal palace. The temperature was a cool 70 degrees, and this time I understood the square's charm. Tourists and automobiles were gone, and the vegetable sellers dominated the space, even using the temples themselves to display produce. Some Nepalis shopped while others made morning offerings to the gods. The portly Hindu elephant-headed god Ganesh, stuffed into a humble one-story pagoda, was getting most of the attention. A line of 40 to 50 Hindus waited to present rice, flowers and incense to the god of auspicious beginnings before heading off to work.
As long as one avoids the polluted main thoroughfares, Katmandu is a great walking town, and I spent my mornings strolling the city's smaller streets. I fell in love with the compact Asan Tole, a central trading junction in the heart of the old city, which boasts many spice and garment sellers as well as a disproportionate number of wandering holy cows.
One block southwest of Asan Tole -- the street, like most in the city, has no name -- is the entrance to Sweta Machhendranath, a well-attended pagoda temple in which both Hindus and Buddhists worship. As it is everywhere in Katmandu, religion is inseparable from daily life, and the solemn statue of Buddha marking the temple's location is trapped between a shoe salesman and a kitchen outfitter. In contrast to the bustling center, I found the city's outskirts sobering. There was no commerce to hide the poverty that continues to plague many Nepalis, despite domestic and international development efforts.
NEPAL is sandwiched, physically and philosophically, between the Hinduism of India and the Buddhism of Tibet. One day we paid homage to both great influences by taking a taxi from Katmandu to Pashupatinath, one of the holiest Hindu sites on the Indian subcontinent, and then walking about a mile and a half to Bodhnath, the spiritual center for Nepal's large Tibetan community.
Pashupatinath is a collection of Hindu temples east of the city center built around the Bagmati River. We could not enter the main temple, which is only open to Hindus, so we climbed the complex's terraces, looking down at the cremation ghats on the river. Rachel photographed the colorfully dressed ascetic worshipers, known as sadhus, who squatted in small stone shrines dotting the hillside.
After an hourlong walk along a dirt road, we arrived at Bodhnath, Nepal's largest Buddhist shrine. We circled the huge white-washed dome, known as a stupa, gazing at long lines of Tibetan prayer flags in various stages of decay. We slipped off our shoes and stepped inside the nearby Sakyapa Gompa, a temple featuring an ornate smiling Buddha and the soft chanting of unseen monks. Rachel, who traveled to Tibet several years ago, felt that Bodhnath offered a far better sense of practicing Buddhism than most of what she had seen in the Chinese-controlled homeland.
It is hard to imagine returning from Bodhnath, the symbol of a lost Tibetan age, to a hotel in Thamel, the most westernized place in the Himalayas. One minute we were surrounded by Tibetan monks and the next by a group of young Israelis. The music of Lauryn Hill and the signs for pizza and Coke did not bother me as much as they would have the first day we arrived in Nepal. Now, they seemed less like intrusions and more like part of the melting pot: desirable products on sale in the vibrant trading post known as Katmandu.
I also found myself comforted by thinking of Shiva, the champion of creation and destruction. Nepal is far from finished, I realized, but only Shiva knows what it will become. Trekking the remote reaches of Nepal Lodging
Mustang Holiday Inn, Thamel, Katmandu; (977-1) 249507 or (977-1) 249041, fax (977-1) 249016. There are countless guest houses in Thamel, but the Mustang offers something only a few can supply: quiet. Tucked away down a sleepy alley off Jyatha Thamel, it has some character and a variety of rooms overlooking a courtyard. There is also a restaurant (closed when we were there, but now open daily). Prices are on the high end for guest houses in town; doubles $20 to $30, at 69 Nepalese rupees to $1.
There are a number of hotels for those wishing more luxurious accommodations.
On our trek to Langtang Valley, we had a private room in every guest house (teahouse), although sometimes we had to settle for two twin beds instead of one queen bed. We supplied the towels, sheets and sleeping bags. Each guest house had a shared toilet and occasionally a rudimentary shower system. For drinking water, we asked our hosts to boil some (which they were always willing to do) and we treated the water with iodine. We paid between $1 to $4 a night. Getting Around
Numerous trekking offices in Katmandu can arrange guides, porters and permits for teahouse or camping trips. (Last summer the government ruled that trekking permits were not necessary for Langtang, Rara, Everest Base Camp and the Annapurnas. There is an entrance fee of about $9.50 for national park areas and for the Annapurna Conservation Area.) We chose to save some money and put together the trek on our own. The Himalayan Rescue Association, (977-1) 262746, fax (977-1) 256956, provides good information about altitude sickness and other health issues, while the Katmandu Environmental Education Project, (977-1) 259567, fax (977-1) 256615, educates travelers about responsible techniques. We met our guide in Durbar Square and negotiated a price: $10 a day for the guide, $7 a day for the porter. Guides and porters are not a necessity for teahouse trips -- many trekkers travel unassisted in the well-marked Langtang region. But they can be quite helpful especially if one encounters bad weather.
To get to Langtang Valley, many trekkers take the local bus from Katmandu to Dhunche, a day trip costing about $2. We heard some horror stories about the bus, so we splurged for a Land Rover. Our guide arranged for the car to drop us off and pick us up at the trailhead. We paid $100 each way.

Saturday, December 8, 2007

लाङ्टाङ् पदयात्राका सम्झनाहरु !

छ महिनापछि फेसबुक डट कममा (अन्य तस्बिरको लागि यहा क्लिक गर्नुस्) आफ्नो लाङ्टाङ् पदयात्राका तस्बिरहरु अपलोड गरिसकेपछि त्यो मिठो यात्राको रोमान्चकतालाई पोख्दै म सँगै त्यो यात्राबाट फर्केका मित्र पारसको प्रतिक्रिया थियो- " नेपालीलाई तिन दिन , खैरेलाई सात दिनको यात्रा हो लाङ्टाङ्। " त्यसो त पोलिससँगको हाम्रो लाङ्टाङ् यात्रामा उसले आफ्नो सात दिनको तयारी छोट्याएर ४ दिनमा झारेको हुनाले पारसको यस्तो बिचार आएको पनि हुनसक्छ ।
आधा बाटो पुगेपछि !


बुद्द, शान्ति र हिमालको काखमा !

बिहान उठने बितिकै हिमाल हेर्न पाईयोस् !

त्यो स्याफ्रुबेसी, हिमाल पुग्नु अघिको गन्तब्य !




Friday, November 30, 2007

दुर्खा खादै ।

रु २२० प्रति किलोग्राम पर्ने छुर्पी अर्थात दुर्खाको स्वाद थाहा पाउन तपाईले राम्चे, रसुवा वरपर यसो चहार्नुपर्छ । अनि धुवामा सेकाईरहेको नकाटेको छुर्पि देख्दा मुखमा थुक नआउने त कुरै भएन !

Saturday, November 24, 2007

सम्झदै लाङ्टाङ् ।

६ महिना अघि पुगिएको लाङ्टाङ् हिमालको तस्बिर हेर्दै गर्दा मलाई यो तस्बिर एकदम मन पर्यो । आजै पनि स्याफ्रुबेसीमा लाङ्टाङ् र गोसाईकुण्ड घुमेर आउने पर्यटकको घुईचोले होटेल र लज प्याक भएको सुन्दा फेरि लाङ्टाङ् जाने जोश् आउला जस्तो छ ।

पहिरोमा भेटिएका पर्यटक !

बाटो बिग्रिएको बेला पनि हिडेर रसुवाका हिमाल हेर्न लम्किएका बिदेशी देख्दा मलाई यिनको फोटो खिच्न कता कता मन लाग्यो । दशै अघिको एक दिन मुल्खर्काको पहिरोमा मेसिनले बाटो अन्तिम अन्तिम चरणतिर सम्याइरहेको बेला यि अग्ला बिदेशीको तस्बिर खिच्दै गर्दा यिनले भने -' आर् यु फ्रोम् नेपाली टाइम्स?' । पहिरोको फोटो खिच्दै गरेको देखेर मलाई फोटो पत्रकारको आशँकाले यो प्रश्नको उत्तरमा मैले हास्दै भने-' नो नो ! आई एम् नेपाली टुरिष्ट । '

फोहोर मलाई !


बाटोमै केरा, सुन्तलाका बोक्रा देखि चाउ-चाउको खोल सबै फाल्ने नेपालीलाई यिनै बिदेशीहरुले उदाहरण दिन्छन कि फोहोर जताततै फाल्नु हुदैन ।त्रिसुली केहि दिन अघि रसुवाबाट फर्केका यि पर्यटकले बाटोमा देखिएको फोहोर फाल्ने बाल्टिन देखेपछि दौडेर उतै पुगे, केराको बोक्रा फाल्न । त्यो सोच हो , स्वच्छ , हराभरा नेपालको । तपाईले पनि केहि सोच्नु भो कि ?

आकास खुलेको दिन !


रसुवाको सदरमुकाम धुन्चेबाट देखिएको यो लाङ्टाङ् हिमालको सुन्दर द्रिश्यहरु हेर्दै जब काठमाण्डौ पुगियो, साच्चै आकाश सफा नै रहेछ, त्यो कार्तिक ३० गतेको दिन ।

मंसिरमै मोबाईल

नेपाल टेलिकमले धुन्चेमा नमस्ते मोबाइलको टावरखडा गरेपनि यसको सुरुवात यसै महिनामा अन्य बिधुतीय उपकरण समेत जडान गरि गर्ने बताईएको छ । धुन्चेबाट १० कि मी वरपरको क्षेत्रमा नेटवर्क कभरेज हुनेछ ।मँसिरमा चुनाव नभएपनि रसुवाको सदरमुकाम छेउछाउका जनताले भने मोबाईलको मिस कलको स्वाद थाहा पाउन अब धेरै कुर्नु पर्ने नहोला !

Wednesday, November 14, 2007

हिउदमा शरदको आगमन

सुन्दर लाङ्टाङ् हिमाल चुम्ने सपनाको साथमा झन्डै ४००० मीटरको उचाईमा पुगेका शरदले 'हिउभन्दा चिसो ' भन्ने डेनी डेन्जोम्पाको गीतलाई बिर्साउदै ध्यानमग्न मुद्रामा मग्न रहे, ओशो तपोबन सम्झदै हो कि!
ति शरद चिराग नेपाल समाचारपत्र दैनिकको डेस्कका अक्षरसँग खेल्न छोडेर हिउमा लडीबुडी गर्न दशै लगत्तै केन्जिङ् उपत्यका पुगेछन् । यो पर्यटकिय मौसममा आन्तरिक पर्यटक भएर २-४ साथी लिएर २-४ हजार खर्चेर राजधानीबाट १ हप्ताको फुर्सद निकालेर लाङ्टाङ् पदयात्रामा भौतारिनु आफैमा आनन्द हो नै !
के तपाई पनि हातैले हिमाल छुनको लागि अर्को बसन्त रितुको पर्खाईमा त हुनुहुन्न?

Tuesday, November 13, 2007

रोल्पादेखी रसुवासम्म !

रसियामा प्राविधिक बिषयमा स्नात्तकोत्तर गरेका एक अग्रजले तिहार अघिको एकदिन रसुवामा पहिलोपटक स्याफ्रुबेसी टेक्नेबित्तिकै भनेका थिए- मलाई रसुवा र रोल्पामा केही समानता लाग्यो । जस्तो पुग्ने बाटोको कठिनाई, त्यहाको डाडाकाडाको स्वरुप र उहाको तुलना थियो वरीपरिका हिमालको छेकाई जुन लिवाङ र स्याफ्रुबेसीसँग मिल्थ्यो ।
बिकास, शिक्षा र स्वास्थ्यले पनि समान भएको मैले कल्पना गरे । म त रोल्पा पुगेको छैन् , तर किन किन अब कुनै मौका मिल्यो भने जाउला रोल्पा- किन भने मलाई गोसाईकुण्ड जस्तै च्छो रोल्पा ताल को समानता अवलोकन गर्ने मन लाग्यो ( दुवै म पुगेको छैन )।अनि गुगलमा खोजियो रोल्पाको तस्बिर ( सँगै रहेका २ तस्बिरहरु) जसले पनि सम्झाईरह्यो कि दुवैको आकास त्यति फराकिलो छैन्, किनभने पहाडहरु त्यहा वरिपरि उभिएका छन् ।

Monday, November 12, 2007

याये खेल्दै ।

तामाङ भाषामा देउसीलाई याये भन्ने चलन छ र यसमा पनि आफ्नै भाषामा आफ्नै भेषमा देउसी खेलेको देख्दा झन रमाईलो लाग्यो ।
गत्लाङ गाउमा घ्याङ् बनाउनको लागि देउसी खेल्दै हिडने यो टोलीले पक्कै पनि सास्क्रितिक रुपमा हामी एक छौ भन्ने सन्देश दिएको छ।

Wednesday, November 7, 2007

डाडैमा गाडी पुगेछ ।

काठमाण्डौबाट लगभग १५० कि मी को दुरीमा रहेको रुङगा डाडाको उचाईबाट लाङ्टाङ् हिमाल हेर्ने सपना अलिकति त पुरा हुन्छ नै, गत्लाङ-सोमदाङ्-गणेश् हिमाल , गोल्झुङ् र चिलिमे जाने यो बाटोमा गुडने गाडीहरुले पक्कै पनि पर्यटक बढाउला नि ।

हिमाल छुने मन ।

हुनत रसुवाको यो ठाउ रुङगा डाडाको उचाई लगभग २२०० मी जति छ, यसलाई यहाको नगरकोट भने नि हुन्छ । स्याफ्रुबेसीबाट ११ कि मी सोमदाङ सडकमा पर्ने यस ठाउलाई हालका एक मन्त्रीले स्वर्गको अनुभुति भएको प्रतिक्रिया यहा पुग्दा एक दसक अघि दिएका थिए ।केही समय अघि रसुवामा भएको माउण्टेन बाईक प्रतियोगितामा यो बाटो हुदै सहभागीहरु सफलताको शिखर चुम्ने कोशिस् गरेका थिए ।

Monday, November 5, 2007

घुम्दै फिर्दै स्याफ्रु !!

यो बाटो त्यो बाटो दोबाटो भनेझै नेपालको सुदुर उत्तरको यो मनोरम गाउ स्याफ्रुबेसी देख्दा कल्पनाको सुन्दर मोडहरुलाई तर्काउदै सुन्दर हिमालको खोजीमा लम्केझै महसुस हुन्छ ।आफु हराए पनि बाटो नहराउने यो बस्तीमा पुग्दा तपाई फेरि आउने बाचा पक्कै गर्नुहुनेछ ।

Friday, November 2, 2007

खुल्यो बाटो रसुवाको !

हिमाल चढने सुन्दर सपना बोक्नेहरुको लागि रसुवाको चर्चित् पहिरो मुलखर्कको रुट खुलेको छ , जसबाट पर्यटकहरुको लागि हिमालको हिउले अब स्वागत् गर्न थालिसक्यो ।

Tuesday, October 9, 2007

मनको आकास खोल्दै

काठमाण्डौमा हिउ पर्दा त्यसको असर यो स्याफ्रुमा परेको यो एकबर्ष अगाडिको द्रिष्यले यहाको मौसम पनि राजधानी जस्तै देखाउछ । तर यहाको आकाश भने अलि सानो छ किनभने यो बेसीमा उभिएर तपाईले ठुला ठुला हिमाल चढने सपना देख्न पाउनुहुन्छ। लाङ्टाङ्, गोसाईकुण्ड र गणेश हिमाल पुगेर फर्किदा तपाईले आराम गर्ने यो ठाउ पुगेपछि तपाइले वास्तविक नेपाल तस्बिरमा होइन, मनमा लुकाएर ल्याउनुहुन्छ ।

खुल्दैछ पहिरो !

मुलखर्कको हिडन पनि गारो रसुवा, सदरमुकाम पुग्ने बाटो, यो हप्ता खुल्ने सँभावना रहेको बताईएको छ । बिषेशगरि दशै अघि नै बाटो खुल्ने सम्भावना छ । राम्चेको पहिरो अब नरहेपनि मुलखर्कको पुरै बगाएको बाटो अब कता लगेको छ त्यो हेर्न भने तेतै पुग्नुपर्ला जस्तो छ ।

यो देखिएको बाटोमा अब गाडी हिडने छ र तपाई काठमाण्डौबाट रु १७० मा सोझै यसलाई छलेर धुन्चे हुदै स्याफ्रु बसमा एकै दिनमा पुग्नु हुनेछ । त्यहाबाट पदयात्रामा एक दिनमै नगरकोटबाट देखिने लाङ्टाङ् हिमाल छुन पाइने छ ।

अनि अब लाङ्टाङ् घुम्न आउने स्वदेशी बिदेशी पर्यटकहरुको स्वागतमा उभिएको छ , रसुवा ! राजधानीबाट बाटो नबिराई २ दिनमा पुग्ने लाङ्टाङ् हिमाल् घुम्न कति पैसा लाग्छ भनि एक् मित्रको इमेल जवाफमा मैले लेखेको थिए- सुद्द शाकाहारी र नमातिने हो भने २ वटा हात्ती चढेर पुगिन्छ । तर त्यो भने तपाई आफैले चढनुपर्ने छ ।

Sunday, October 7, 2007

आफ्नै टोपी, आफ्नै भेष !

दुर्गम ठाउको चलन, परम्परा किन बचेको हुन्छ भने देखि यसलाई जोगाएक हुन्छन् केटाकेटीहरुले । उनीहरुको शिर देखी पाईतालासम्म आफ्नै मौलिकपनको भाषा छ । तर यसलाई जोगाउन सरकारले चाहि के गरेको छ नि ? दौरा सुरुवाल र नेपाली टोपीको राग अलापेर मात्र क्षेत्रिय समस्या समाधान होला त ?
अनि यि नानी देखिन्नन् त ! घले राजकुमारी जस्ती ।

आहा !! पाहाको मासु खाने?

हेर्दा भ्यागुतोको रुपसँग मिल्ने यो पाहा अलि लामो हुन्छ भ्यागुतो भन्दा । यसको छाला झिकेर खान्छन् अनि कुनै कुनै पाहा त आधा किलोको सम्म हुन्छ । पत्याउनुहुन्छ, यसको एउटाको रु १०० सम्म पर्छ , यदि यसलाई केरुङ ,चिनतर्फ निकास गरियो भने देखि ! यसलाई सजिलै मानिसहरुले खाई दिन्छन् र यसले औषधिको रुपमा पनि काम गर्छ रे ! अनि मलाई भने, भ्यागुतोको झझल्कोले रिङग्टा चल्छ । कहा खाने आट आउनु?

स्याफ्रुको सेल्टर !

यो याममा लाङ्टाङ् घुम्न आउने पर्यटकहरु आफ्नो बन्दोबस्त आफै गर्छन्, आफ्नो क्याम्प आफै खडा गर्छन् । यो तस्बिरमा देखिए जस्तै स्याफ्रुको होटेल र लजको मात्र होइन, यो चौरको पनि भाडा लाग्छ ! एक चोटी हेलिकोप्टर बिसाएको रु १,००० मात्र । तर बजारमा बस्न राम्रो ब्यबस्था छ , कहिलेकाही भने आउने सयौ पर्यटकहरुको लामले होटेललाई पनि पछि पारीदिन्छ, अनि सुरु हुन्छ, टेन्टमय चिसो रात, खोलाको किनारमा!!! तर नआतिनुस् यो तस्बिर भने चैत बैशाखको हो ।

भन्सारलाई ६५ लाख !

रसुवागढी भन्सार कार्यालयलाई जग्गा खरिद् एवम् भवन निर्माण गर्न सरकारले ६५ लाख बिनियोजन गरेको जानकारी प्राप्त भएको छ ।स्याफ्रुबेसी-रसुवागढी १६ कि मी सडक अब तत्काल सुरु गर्न चिनले तत्काल पहल गर्ने सँकेतको रुपमा यसलाई हेरिएको छ । नेपालको भन्सार स्याफ्रुबेसीमा राखिएकोमा अब नया र आकर्षक भन्सार रसुवागढीमा बन्ने खबर उत्साहजनक छ , तर यसमा ढिलाई हुन नदिनू जरुरी छ । ( तस्बिरमा हालको कर्मचारी बिहीन जिर्ण भन्सार )


Sunday, September 30, 2007

लामो छैन लाङ्टाङ् रुट !

यो हिउदको बेलाको पुरानो तस्बिरमा देखिएको लाङ्टाङ्को भ्यु हेर्न जोडी बाधेर जान कसलाई मन नलाग्ला त ! नेपालको सवभन्दा सस्तो र छोटो पर्यटकीय रुट , बिदेशीको लागि रु १,००० मात्र, नेपालीको लागि निशुल्क ।
काठमाण्डुबाट २ दिनमा पुग्ने मनोरम यात्रा जसमा एकदिन बसमा आएर स्याफ्रुबेसीको बसाई अनि अर्को दिनको पदयात्रामा त्यो हिमालको काखमै पुगिने नि ! अब सुरु भएको पर्यटक यामको लागि बिदेशीहरु आउने क्रम जारी छ, सुन्दर र मनमोहक हिउ हेर्न र खेल्न ।

Wednesday, September 26, 2007

तामाङलाई ताज !!!


हुनत अरुले किन प्रशान्तको माया गरे तर मैले भने यो घना तामाङ गाउको सोझो 'आले' अर्थात दाजुभाई सम्झेर पनि उसको पक्षमा उभिए । केहि तामाङ साथीहरुले जितेपछि मिठाई खुवाए, यस्तो लाग्यो कि आफै एक आईडल भएजस्तो।

अनि उसले लाएको नेपाली टोपी र यो रसुवाको तामाङ आलेले लाएको उनिको टोपी मलाई उस्तै उस्तै लाग्न थाल्यो । दुवैमा निश्चल हासो, नेपालीमन र उही वीर गोर्खालीपनको सादगी ।

सम्झनाको सदरमुकाम : स्याफ्रुबेसी !!

सुनेको मात्र हो, रसुवाको पुरानो सदरमुकाम हो स्याफ्रु । तर पछि काठमाण्डौसँगको दुरी बढी भएकोले यसलाई धुन्चे सारियो रे । दुई ठुला खोलाको सँगमस्थल स्याफ्रु अब आफैमा चौडाहुने तर्खरमा छ । चीन पुग्न १६ कि मी को बाटो यहाबाट खुल्ने तयारी छदैछ भने लाङ्टाङ् हिमाल, गणेश हिमाल र गोसाईकुण्ड जाने यो त्रिकोणमा उभिएर तपाई यसलाई काठमाण्डौको तिनकुनेसँग दाज्दा फरक त महशुस गर्नु हुने नै छ ।
अर्को कुरा लाङ्टाङ् खोला र भोटेकोशीको यो दोभानमा उभिएर जलश्रोतको अपार सम्भावनाको चर्चा गर्न मात्र नभई ७,२४५ मी अग्लो लाङ्टाङ् लिरुङ हिमालको पनि उचाई नाप्न सकिन्छ ।
८३ प्रतिशत तामाङ बस्तीको यो जिल्लामा भर्खरै इन्डिएन आईडल बनेका प्रशान्त तामाङको चर्चा नहुने त कुरै छैन, बरु उनको पुर्खाको पनि सोधखोज हुनसक्छ ।
"तत्काल अब मोबाईलबाट एस् एम् एस् भोटिङ लाईन बन्द गरिएको छ ।" यो सुचना सोनी टिभीको भने होइन । टेलिकमका टाउका सुगतरत्न कँसाकारले केही समय अघि भने झै नेपालबाट प्रशान्तलाई एस् एम् एस् गर्न सकिदैन भनेर पनि होइन कि !नेपाल टेलिकमको मोबाईल सेवा नै यहा नभएर मात्र सधैको लागि एस् एम् एस् बन्द गरिएको पो रहेछ !!

Tuesday, September 18, 2007

शान्तिको आशामा : एक जोर आखा ।

१७१ दिन सरकारमा बसेको अनुभवपछि माओबादी पुन्: बाहिरीएर आन्दोलनको मुढमा गएका छन । झण्डै १४ हजार मान्छेको बलिदानपछि आएको शान्तिको यो झिनो आशामा जाडो सुरु नहुदै तुसारापात लाग्न सुरु भएको महसुश भएको छ । चुनाव पछि शान्तिको रट लाउनु पर्ने बेला अब हामी कता भासिने हौ त ! माओबादीले सँबिधानसभाको चुनावमा भाग लिएर शान्तिको आशा जगाईदिए भने , त्यो भन्दा दर्हो प्रतिपक्ष अरु हुन सक्दैन , राष्ट्रिय सुरक्षाको खातिर पनि।
अनि यि एक जोर आखाको भाखालाई बुझ्ने कसले त?

पुगियो पार्वतिकुण्ड !!

खोकीको औषधि बोझोको लटरम्म झाङ् रहेको यो कुण्ड वरिपरि पुग्न गणेश हिमाल जाने त्रिसुलिबाट सोमदाङ् कच्चि सडकको ७४ कि मी अघिको गत्लाङ् गा बि स छेउ पुग्नु पर्छ ।
स्याउको बारी छेउमै रहेकोले पनि काठमाण्डौसँगको यसको सोझो सम्पर्क लगभग १५० कि मी भन्दा कम छ । सस्तो, मिठो स्याउचाहि रुखै चढेर खान पाइयो भने तपाईलाई के को चिन्ता नि ?!!

Wednesday, September 12, 2007

चिजको चिन्तन एकैछिन् ।

चिज कारखानामा होइन् कि बाटोमा लडाएर राखिएको यो चिजको नाम नै चिज हो। दैनिक २०० के जी उत्पादन गर्ने चन्दनबारीको झन्डै ३० बर्ष पुरानो चिज कारखाना हुदै धुन्चेबाट राजधानी पुग्ने ११३ कि मी को सडक खण्डको मुलखर्कमा पहिरो गएकोले भने चिजले पनि भरियाको भारी बन्नुपर्यो । सदरमुकामको बाटो बन्द हुदा पनि सुतिरहेको देशलाई यो चिजले के जगाउन सक्ला त ?

गरिबीको रेखामुनि ।

यो तस्बिर मैले कुनै बाध्यताले खिचेको होइन, र कुनै मौका पर्खेर पनि होइन । तर मान्छेको जिवनमा यस्ता क्षणहरु पनि आउने रहेछन कि समयको एक पल वा मुडमा क्यामराको लेन्स आफै खुल्दो रहेछ ।

रसुवा जिल्लाको एक गाउमा खिचिएको यो तस्बिरले मलाई नेपालको गरिबीको रेखामुनी यति प्रतिशत वा उति प्रतिशत भनेर गरिने हिसाबले रिङ्गाए जस्तो लाग्छ अहिले।

यी बालबच्चाहरुलाई लगाउने एकसरो लुगा नभएको अवस्थामा हामी जतिसुकै ठुलो कुरो गरेपनि वास्तबिक नेपाल फरक रहेछ भन्ने महशुस हुदैछ, जबसम्म उनीहरुको शरिरका रेखाहरु ढाक्न प्रयासै हुदैन भने ।

केरुगं तथा स्वाप्रुवेशी मार्गको योजना तयार

काठमाण्ड़ौं, भदौ २५ - उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री राजेन्द्र महतोले चीनसँगको व्यापारलाई सहज बनाउन सीमा पूर्वाधार निर्माणमा सहयोग गर्न आग्रह गरेका छन् ।

नेपाल भ्रमणमा आएका चीनको तिब्बत सरकारका उपाध्यक्ष देङ्ग साओगांगको प्रतिनिधिमण्डलसँग महतोले यो आग्रह गरेका हुन् ।
सीमा क्षेत्रमा पूर्वाधार विकास, विशेष आर्थिक क्षैत्र र सुख्खा बन्दरगाह निर्माणका लागि उद्योग मन्त्रीले आग्रह गरे । चिनियाँ पक्षले यो अनुरोधलाई सकारात्मक रुपमा लिएको उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले जनाएको छ ।

सीमाक्षेत्र केरुगं तथा स्वाप्रुवेशी मार्ग र तिब्बती क्षेत्रतर्फ पूर्वाधार विकासका लागि एक योजना तयार भइसकेको साओगांगले जानकारी दिएका थिए ।

सीमा जोडिएको भए पनि चीन र नेपालबीचको व्यापार पाँच प्रतिशतभन्दा न्यून छ ।
चिनियाँ व्यापार प्रदर्शनीलगायत विविध कार्यक्रममा भाग लिने क्रममा चिनियाँ प्रतिनिधिमण्डल नेपाल भ्रमणमा छ । यही क्रममा मन्त्री महतो र चिनियाँ पक्षबीच व्यापार विस्तारबारे मन्त्रालयमा छलफल भएको थियो । सन् १९८१ मा चीनसँग भएको वाणिज्य सन्धिको आधारमा व्यापार सञ्चालन भइरहेको छ ।
श्रोत: कान्तिपुर दैनिक, भदौ २६
तस्बिर : रसुवागढी नाकाबाट केरुंग जाने बाटो

Saturday, September 8, 2007

दुर्लभ यात्रा महँगो पर्यटन

नेपाल आउन खोज्नेहरूको चासो दिनहुँ बढ्दो छ । यहाँका अधिकांश होटलको ब्लक बुकिङ उच्च छ भने अधिकांश विमान कम्पनीले आउँदो केही महिनाका लागि टिकट बिक्री गरिसकेका छन् । पर्यटकीय याम नजिकिए पनि व्यवसायी भने खुसी छैनन् । किनभने नेपाल आउनेले सिटै पाउँदैन । पाइए पनि विदेशका उत्तिकै दूरीभन्दा उच्च भाडा तिर्नुपर्ने बाध्यता छ ।
अन्य मुलुकबाट नयाँ विमान कम्पनीले उडान गरे पनि युरोपबाट सीधा सम्पर्क स्थापिन हुनसकेको छैन । शान्ति स्थापनापछिको उत्साहपूर्ण वातावरणमा यो वर्ष उच्चदरले पर्यटक बढ्ने आशा गरिएकोमा टिकट अभाव र चर्को मूल्य प्रमुख समस्या देखिएको छ । काठमाडौंबाट सवा घन्टा उडान दूरीका भारतमा संसारभरका विमान कम्पनी आइरहेका छन् भने भारतकै विमान कम्पनीले पनि बाँकी विश्वमा उपस्थिति जनाइरहेका छन् । त्यसले भारत र बाँकी विश्वबीचको हवाईयात्रा सहज र सस्तो बनाएको छ । विमान कम्पनीहरूबीचको प्रतिस्पर्धाले भाडा निकै कम छ । पर्यटकीय प्याकेज पनि सस्तो बन्दै गएको छ ।
पर्यटकलाई कुनै गन्तव्य मन पर्‍यो भने उसका लागि पहुँच र हवाई मूल्य पहिलो निणर्ायक तत्त्व बन्ने गर्छ । किनभने यात्राको सबैभन्दा महँगो पक्ष यही हो । हवाई भाडा सस्तो भएका गन्तव्यले बढी पर्यटक आकषिर्त गरिरहेका छन् । नेपालमा भने राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल वायु सेवा निगम झन कमजोर भएको र निजी क्षेत्र आउन नसकेकाले यसको उल्टो स्थिति देखिएको छ ।
भारतबाट ३ देखि ४ घन्टाको उडान दूरीमा रहेका थाइल्यान्ड र मलेसिया घुमेर आउन पुग्ने रकम सवा घन्टाको दूरीमा रहेको नेपाल आउन र जानमात्र तिनुपर्छ । युरोप र अमेरिकाबाट नेपाल आउँदा भारत पुग्नभन्दा झन्डै दोब्बर मूल्य तिर्नुपर्ने अवस्था छ । केही सीमित विमान कम्पनीले नेपालमा एकाधिकार जमाएका छन् जसले गर्दा भाडा बढी छ । हवाई भाडा कम भएपछि पर्यटकीय प्याकेज सस्तो हुन्छ । मलेसियाले २४ हजार रुपैयाँमा भारतीयहरूका लागि २ रात ३ दिनको प्याकेज उपलब्ध गराएको छ । बि्रटिस एयरवेज, जेटलगायतबाट युरोप जाने यस्तो प्याकेज ३५ हजार रुपैयाँसम्ममा पाइन्छ ।
धेरै विमान कम्पनीको आवागमनले भारत र बाँकी विश्वबीच सेवा बढेको मात्र होइन हवाई भाडा पनि उल्लेख्यरूपमा घट्दै गएको छ । प्याकेज बनाउन निणर्ायक भूमिका विमान कम्पनीको हुन्छ । भारतीय र भारत आएका पर्यटक चाहेर पनि नेपाल आउन सक्ने अवस्था छैन । त्यति रकम तिर्छुभन्दा पनि टिकट पाउन मुस्किल छ । यससँगै नेपाल महँगो गन्तव्यमा परिणत हुँदै गएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय उडानको अनुमति पाएका नेकोन एयर, एयर नेपाल इन्टरनेसनल, कस्मिक एयरलगायत असफल भए भने केहीले उडानै नगरी लाइसेन्स ओगटेर बसेका छन् । यस्तो अवस्थामा सरकारले निगम सुधार र निजी क्षेत्रलाई एकसाथ अघि बढाउनु पर्छ । त्यसबाहेक विदेशी विमान कम्पनीलाई पनि लागत घटाउन सघाउनु पर्छ ।
नेपालमा हवाई इन्धनको मूल्य छिमेकी सबै मुलुकभन्दा बढी छ । यस्तो अवस्थामा नयाँ विदेशी कम्पनीहरूलाई ल्यान्डिङ पार्किङ र ग्राउन्ड ह्यान्डलिङमा २५ प्रतिशत छुट दिने पर्यटन मन्त्रालयको निर्णय स्वागतयोग्य छ । त्यसैले हवाई पहुँच दुर्लभ र महँगो बन्दै गएको नेपाललाई बाहिरी विश्वसँग जोड्न अबेर गर्नु हुँदैन । जसले बनाउने हो पर्यटकीय प्याकेज सस्तो बनाओस् । नत्र शान्ति स्थापना भए पनि पर्यटनबाट लाभ लिने चाहना सपनाभन्दा माथि आउन सक्ने छैन ।
श्रोत : सम्पादकिय , कान्तिपुर दैनिक, २३ भाद्र

स्याफ्रुमाण्डौ ।

देशले काचुली फेर्न आटेको बेला अब दुर्गम ठाउहरु पनि सुगम हुने दौडाहामा जाने बेला भएको छ । सँघियताको नाराले राजधानीको अधिकार यस्तै खोला नालाको छेउतिर बाडदा बागमतिलाई त्यति धेरै बोझ पर्ने थिएन् कि ?

Wednesday, September 5, 2007

बाढी/पहिरो नियन्त्रणमा


सरकारमा बस्ने मन्त्री तथा देश हाक्ने नेता जनताका हिमायती हुन् भने वातावरण संरक्षण गर्ने दीर्घकालीन योजना बनाउन किन लाग्दैनन् ? वातावरण संरक्षण नहुनाले कहिले कुनै ठाउँमा अतिवृष्टि र कहिले कुनै ठाउँमा अनावृष्टि भई सर्वसाधारणले पाउनु दुःख पाइराखेका छन् । वातावरण संरक्षणका लागि वनजंगलको उचित संरक्षण हुनुपर्छ । विश्वको तापमान वृद्धि घटाउनुपर्छ । भू-संरक्षण र जलाधार व्यवस्थापन कार्यक्रम देशभर लागू गराउनुपर्छ । वायुमण्डलमा रहेको ओजन तहको विनाश रोक्नुपर्छ । प्राकृतिक स्रोत दुरुपयोग र ओजन तह विनाशले विश्वकै पारिस्थितिकीय प्रणालीमा गम्भीर नकारात्मक असर पर्न गएको छ । बाढीपहिरोको प्रकोप बढ्दो छ ।
तराईमा बाढीको प्रकोप बढ्नुमा अर्को मुख्य कारण हो नेपाली सीमा नजिक बनाएका भारतीय बाँध । तिनलाई भत्काउन वा पुनर्निर्माण गर्न लगाउनुपर्छ । नदी किनारका भोका मानिसलाई एउटा माछा दिनुभन्दा माछा मार्ने कला सिकाइदिन सकियो भने राम्रो हुन्न र ?
- श्यामसुन्दर श्रेष्ठ
तनहुँ
हाल रसुवा

श्रोत कान्तिपुर दैनिक, पाठक पत्र, १९ भाद्र

Monday, September 3, 2007

स्याफ्रुको स्याउजस्तो ।

रसुवाको अर्को बिशेषतामा यहाको लोकप्रिय स्याउ पनि हो । आजै पनि ब्रिद्दिमको रु ५०। के जी को मिठो स्याउ खाइयो । यो तस्बिरमा देखिएको स्याउ पार्वतिकुण्ड, गत्लाङको हो । कतै तपाई पनि चाख्ने कि, दशैको मुखमा?

चिज चाख्दै चन्दनबारी



देवेन्द्र भट्टराई/कृष्ण थापा
रसुवा - ५२ वषर्ीय पदम- बहादूर विश्वकर्माको दैनिकी चौंरी दूधको भण्डारणबाट सुरु हुन्छ । उनको हरेक साँझ चिजका ढिक्का पल्टाएर र घिउ तौलेर टुंगिन्छ । यसरी नै बितेका छन् ३० वर्ष जहाँ उनी दूधकै सपनाजपनामा हुन्छन् ।
'जे होस्, जीवन अमृतमयी बनेजस्तो अनुुभव हुुन्छ,' ३५ सय मिटर उचाइको रसुुवा चन्दनबारीमा भेटिएका दोलखा जिरी मूल घर भएका पदम भन्दै थिए- 'जोकोहीको जीवन यसरी दूध, घिउ र चिजको स्वाद चाख्दै बित्न सक्दैन ।'
जिरी माविबाट एसएलसी गरेपछि काठमाडौंबाट आइकम गरेका थिए पदमले । त्यही बेला पहिलोपटक -र, अन्तिमपटक पनि) चिज-मेकिङ तालिम खुुल्यो स्वीस सहयोगमा । दोलखा र रामेछापका उम्मेदवारमा पदम पनि परे र उनी चिजतिर लागे ।
'जिरी र चेर्दोङमा गरेर २०३२ सालमा तालिम पूरा भयो,' उनले सुुनाए- 'त्यो समूहमा हामी १२ जना थियौं जसमध्ये अन्यले अवकाश पाइसकेका छन् ।' त्यसपछि पदमको समय दुुग्ध विकास संस्थानअन्तर्गत लाङटाङ, सोलुखुम्बु, रसुवा, दोलखा, काठमाडौं, इलाम, रामेछाप हुँदै बितेका छ वर्षयता चन्दनबारीमा अडेको छ । वैशाखदेखि कात्तिक- सम्म हुने चिज उत्पादनमा याक -चौंरी) चिजमध्ये चन्दनबारीले मात्रै संस्थानको ६० प्रतिशत भार ओगटेको छ । स्वीस स्वाद र प्रविधिको 'ग्रेयर चिज' यहाँबाट गत वर्ष मात्रै २४ हजार ६ सय ४२ केजी उत्पादन भएको रहेछ ।
'नेपालबाहेक संसारमा कतै याक चिज उत्पादन हुँदैन,' पदमले भने । २०२७ देखि चन्दनबारीमा चिज उत्पादन हुन थालेकोमा सुुरुका वर्षमा 'क्रिम चिज' पनि बन्थ्यो । 'इलाममा सेमी-हार्ड प्रकृतिको कञ्चन चिज बन्छ, नुुवाकोट तथा त्रिशूलीमा भैंसी दूधबाट मजरेला चिज र यहाँ ग्रेयर चिज,' उनी भन्दै थिए । उनका अनुसार चन्दनबारीका लागि मात्रै ७६ किसानका एक हजारजति चौंरी दुग्ध-स्रोत बनेका छन् ।
'चिज अचम्मको खान्की हो,' पदमले सुनाए- 'हेर्दा राम्रो देखिन्छ, मीठो पनि हुन्छ । कोही भने पेडा सम्झेर किन्छन् र अलिकति खाएर फ्याँकिदिन्छन् ।' उनी आफू भने बिहानै चियासँग पनि चिज खाँदा रहेछन् ।
उनका अनुुसार १० लिटर दूधले १ केजी चिज बन्छ । चन्दनबारीमा दूध र कच्चा चिज ओसार्न रसुुवा केन्द्रबाट ७ घन्टा पैदल हिँड्नुुपर्छ । दैनिक ७० केजी कच्चा चिजका ढ्याक बोकेर भरियाहरू आवतजावत गरिरहेका हुुन्छन् । 'वैशाखदेखि कात्तिक- सम्मको चिज सिजनबाहेक भने हाम्रा कर्मचारी दाउरा संकलनमा लागेका हुुन्छन्,' उनले भने ।
उनका अनुुसार चिज उत्पादनमा आवश्यक पर्ने रसायन 'रेनिट' र 'चिज कल्चर' डेनमार्कबाट आउने गरेको छ । 'अब चिजलाई आकार दिने यो यन्त्र चिज-हुुक -फर्मा) पनि पाउनै छाडिसक्यो,' उनले भने- 'डेनमार्कबाट किनेर ल्याउनुुपर्ने यो यन्त्र १० वर्षदेखि पाउन सकिएको छैन ।' उनका अनुुसार डेनमार्कमा भने 'चिज-हुुक' अहिले म्युुजियममा मात्रै छ । 'यसको विकल्प खोज्नुुपर्ने हो, खोजिएको छैन,' उनले भने ।
उमेर आधारमा पदमबहादुुर अब छ वर्ष दुुग्ध विकासको सेवामा रहनेछन् । चिज-मेकरबाट सुुरु भएको उनको सेवा छैटौं तहमा पुुगेको छ । तर संस्थानका अधिकांश सेवा-सुुविधा र कार्यशैली काठमाडौंकेन्दि्रत भएकोमा भने उनी दिक्क मानिरहेका थिए ।
चन्दनबारीस्थित माटेघरको भण्डारमा एक हजार केजीभन्दा बढी चिजका डल्ला थुपारिएका थिए । वर्तिर केन्द्रमा गोसाईकुुण्ड यात्रामा निस्केका ग्राहक चिज किन्न व्यस्त थिए । 'डोकोमा बोकेर डाँडैडाँडा हिँड्दै चिज ल्याउनुुपर्ने हुुन्छ,' उनले भने- 'चिज भनेको आलुुजस्तै हो, निश्चित समयमा खाइसक्नुुपर्ने ! जबकि पहिरो र बन्दका कारण उत्पादित चिज काठमाडौं पुुर्‍याउन कहिलेकाहीँ त महिनौं पर्खनुुपर्छ ।'